§44. Моногибридтік будандастырудың цитологиялық негіздері

моногибридті будандастыру деп аталады.

екі организмді будандастыру
X
P
P
Бойы биік

бойы аласа

Сары дәндер жасыл дәндер

элементтерінің» (аллельдік гендердің) екеуінің біреуі ғана түседі
А
А
АА
аа
а
а
P
G
X
♀
♂

1;генотипі бойынша 1 : 2 : 1
Пэннет торы
X
♀
♂

екінші ұрпақта ажырау заңдылығы жүреді: 1 қара: 2 ала: 1

ақ. Ала түсті тауықты қара және ақ қораздармен будандастырғанда қандай ұрпақ алынады?

Есеп

Дано:
А – Қара
а – Ақ
Аа – ала
F1 - ?

Р

АА × аа

G

А

а

F1

Аа

× Аа

G

А

а

А

а

F2

АА

Аа

Аа

аа

× Аа
G
А
F3
АА
G
А
F3
аА
А
а
а
Аа
Р
аа ×

Аа

1

2

а

аа

Қара қоразды ақ тауықпен будандастырғанда, балапандар ала түсті болды, ал екінші ұрпақта ажырау заңдылығы жүреді: 1 қара: 2 ала: 1 ақ. Ала түсті тауықты қара және ақ қораздармен будандастырғанда қандай ұрпақ алынады?

аа генотиптерін будандастыруда алынған қарбыздардың түсін анықтаңыз.
Аа
аа
Есеп

Ss
х
Сызықты жасыл
жасыл
S
s
s
Ss

ss

Жауабы: F1 ұрпақта ½ өсімдік жасыл түсті және 1/2 – сызықты жасыл түсті болады.

Шешуі

Г.(G)

F1

Генотипі бойынша 1:1

Фенотипі бойынша 1:1

будандастырудан алынған өсімдіктердің тұқымының түсі қандай болмақ: а)Аа х Аа;

ә) АА х Аа; б) аа х АА; в) Аа х аа ?.
Ж: а) 3:1; ә) біркелкі; б) біркелкі; в) 1:1;
2. Адамда есту қабілеті төмен ауруы – рецессивті белгі болып тұқым қуалайды.Егер ата-анасы гетерозиготалы болса, отбасында ауру және сау балалардың туу ықтималдығы қанша пайыз?
Ж: 25% (аа) ауру бала тууы мүмкін.
3. Қызыл жемісті қойбүлдіргенді бір-бірімен будандастырғанда ұрпақтарының жемісі қызыл, ал ақты бір-бірімен будандастырғанда ұрпақтары ақ болады. Қызыл жемісті қойбүлдіргенді ақпен будандастырғанда, ұрпақтары қызғылт түсті болады.Енді осы қызғылт түстерді өзара будандастырғанда ұрпағында қандай фенотип болады?
Ж: 1 АА (қызыл)/2 Аа (қызғылт)/1аа (ақ)

Ғ 2-де 15 сұр және 47 қоңыр құндыз пайда болады.

Есепті шығар.
Ж: Моногибридті будандастыру бойынша тұқым қуалайды. Фенотипі: 47:15 (3:1); Генотипі: 1:2:1;
5. Басыңқы аллель көк көзділік –А,ал қара көзділік - а. Мына гаметаларды будандастырғанда фенотиптік арақатынас қандай болады?
1. АА х аа
Ж: 1.Біркелкі

сұр тышқандар пайда болды.Ал екінші ұрпақта 198 сұр және 72

ақ тышқан туды.Осы аты аталған белгілер қалай тұқым қуалайды?
ШЫҒАРЫЛУЫ.Сұр түсті тышқан - А
Ақ түсті тышқан     -   а
Р      ♂   АА         х       аа       ♀
Гаметалар      А                    а
Ғ1    генотипі            Аа
Р     ♂    Аа       х         Аа    ♀
Гаметалар      А, а            А,  а
Ғ2  генотипі     АА  :    2Аа    :   аа
198                  72
Фенотипі              3       :            1
 
Жауабы: Бұл белгілер моногибридті шағылыстыру бойынша тұқым қуалайды.Сұр түс доминантты да,ақ түс рецессивті белгі.

болады. Осындай қояндарды шағылыстырғанда Ғ1 ала түсті көжектер, ал Ғ2-

23 ала, 8 тұтас түсті көжектер пайда болды. Қай белгі доминанты? 23 ала түсті көжектердің қаншасы гомозиготалы?
ШЫҒАРЫЛУЫ. Ала түсті қояндар    -   А
                           Тұтас түсті қояндар  -   а
1.        Р              ♂            АА        х           аа    ♀
Гаметалар                        А                         а    
Ғ1  генотипі                                  Аа
2.Р       ♀ Аа    х       ♂Аа
Гаметалар        Аа                      Аа
Ғ2генотипі      1АА  :  2Аа   :   1аа
                                               23     :      8
фенотипі                              3  :   1
ЖАУАБЫ: Ала түсті тері доминанты белгі. 23 ала түсті қояндардың 1/23 гомозиготалы, 2/23 гетерозиготалы

ұрпағы тегіс сұр денелі болған. Осы белгілердің қайсысы рецессивті, сұр

шыбынның генотипі қандай?
2 - есеп: сұр - Аа х сұр – Аa
3-есеп: ақ – Вв х қара – вв
4-есеп: көк – СС х қоңыр - сс

өсімдікті аласа бойлы бұршақпен тозаңдандырды. 20 өсімдік алды. Бірінші ұрпақтың

будандарын өздігінен тозаңдандырды және екінші ұрпақтың 96 өсімдігін алды.
1.Бірінші ұрпақтың будандары қанша түрлі гаметаларды түзе алады?
А) 1 Б) 2 В)3 Г) 4
2.Екінші ұрпақта қанша түрлі генотип түзілуі мүмкін?
А) 1Б) 2 В) 3 Г) 4
3.Екінші ұрпақта қанша гомозиготалы доминантты өсімдік өсіп шықты?
А) 24 Б) 48 В) 72 Г) 96
4.Екінші ұрпақта гетерозиготалы өсімдіктер қанша?
А) 24 Б) 48 В) 72 Г) 96
5.Екінші ұрпақтағы өсімдіктердің нешеуі биік бойлы болады?
А) 24 Б) 48 В) 72 Г) 96

Нұсқа 2.
Сұлыда ерте пісетіндік кеш пісетіндікке доминанттылық көрсетеді. Гетерозиготалы ерте пісетін өсімдікті кеш пісетінмен будандастырды. Нәтижесінде 28 өсімдік алды.
1.Ата-аналық ерте пісетін өсімдіктерде қанша түрлі гамета түзіледі?
А) 1 Б) 2 В)3 Г) 4
2. Ата-аналық кеш пісетін өсімдікте неше гамета түзілуі мүмкін?
А) 1 Б) 2 В)3 Г) 4
3. Будандардың арасында қанша гетерозиготалы өсімдік болады?
А) 28 Б) 21 В) 14 Г) 7
4. Будандардың арасында қанша ерте пісетін өсімдік болады?
А) 28 Б) 21 В) 14 Г) 7
5.Будандарды қанша түрлі генотип болады?
А) 1 Б) 2 В)3 Г) 4

5.в
Нұсқа 2- 1.б 2.а 3.в 4.в 5.б

шашты қыз – аа.
8 - есеп: Қызыл гүлді түнсұлуы өсімдігін,

ақ гүлді түнсұлу өзімдігімен буындастырғанда қызғылт гүлді өсімдіктер шыққан, яғни аралық белгі байқалған. Төмендегі буындастырудың нәтижесінде алынатын ұрпақтардың гүлдерінің түстерін анықтау керек. Аа х Аа; АА х Аа; аа х Аа; Қандай ұрпақ қызыл болады?

сұр, ал қарындасы Марияның көзі көк. Шешесінің көзі көк, оның

ата - анасынікі сұр болған. Егер белгі бір ген арқылы анықталса, көздің сұр және көк түсі қалай тұқым қуалайды

доминантты генмен анықталады.
а) Екі сабалақ жүнді теңіз шошқасын будандастырудан 36

сабалақ жүнді, 11 тегіс жүнді ұрпақтар алынды. Осылардың арасында қанша гомозиготалы даралар бар?
в) Сабалақ жүнді теңіз шошқасын тегіс жүнді теңіз шошқасымен будандастырғанда, 28 сабалақ жүнді, 26 тегіс жүнді ұрпақтар алынды. Ата-аналары мен ұрпақтарының генотиптерін анықтаңыз.